Czy jest dieta ketogeniczna (ketogenna)?
Dieta ketogeniczna jest zaliczana do diet wysokotłuszczowych i niskowęglowodanowych, oznacza to, że dostarczana w pożywieniu energia pochodzi przede wszystkim z tłuszczów, natomiast białko i węglowodany stanowią zaledwie 10-20% dostarczanej energii.
Normalnie, w codziennej diecie, głównym składnikiem energetycznym są węglowodany, następnie tłuszcze i białka. W diecie ketogenicznej te proporcje są znacznie zmienione, co sprawia że jest ona pewnego rodzaju „szokiem” dla organizmu. Z tego też powodu powinna być wprowadzana stopniowo z jednoczesną obserwacją ewentualnych efektów ubocznych. Najlepiej jeśli jest stosowana pod ścisłą kontrolą lekarza lub dietetyka, których wiedza powoli na uzyskanie odpowiednich efektów. W przypadku źle dobranej diety, może mieć ona szkodliwe następstwa dla zdrowia.
W diecie stosuje się ograniczone rodzaje produktów. Źródłem białka w diecie jest chude mięso, natomiast węglowodanów – warzywa i owoce, które w swoim składzie posiadają niską ilość cukru, takie jak kalafior, truskawki, brokuły czy grejpfruty. Ważnym źródłem tłuszczu stanowiącego podstawę diety jest awokado. Pozostałe tłuszcze również powinny być zarówno pochodzenia roślinnego, jak oliwa z oliwek, oleje roślinne, jak również zwierzęcego (majonez, masło). Powinno się całkowicie wykluczyć z codziennych posiłków produkty zawierające wysoką ilość węglowodanów, takich jak słodycze, lody, dżemy, produkty zbożowe.
Jak działa dieta ketogeniczna?
Organizm człowieka pozyskuje energię przede wszystkim ze spalania węglowodanów. Dieta ketogeniczna nie zapewnia ich wystarczającej ilości w pożywieniu, dlatego też zaczyna spalać tłuszcz zarówno pochodzący z pożywienia, jak też z tkanki tłuszczowej. Stanowi to alternatywne źródło energii potrzebnej do normalnego funkcjonowania.
Głównym składnikiem, który pozwala na uzyskanie energii w diecie ketonowej są ciała ketonowe. Są to produkty, które powstają w procesie rozpadu tłuszczy. W normalnych warunkach ciała ketonowe są rozkładane, jednak przy niedoborze cukrów nie powstaje kwas pirogronowy, który umożliwia dalsze spalanie tych związków, a w rezultacie gromadzą się one we krwi, a następnie są wydalane wraz z moczem. Podobne zjawisko występuje podczas głodówki.
Celem diety ketogeniczej jest wywołanie w organizmie stanu metabolicznego nazywanego ketozą, w którym organizm „przestawia się” na spalanie zapasów tłuszczu z nagromadzonej tkanki tłuszczowej. Stan występuje kiedy we krwi znajduje się więcej ciał ketonowych niż glukozy. Metabolizm pozyskiwania energii z lipidów jest nienaruszony, natomiast ciało zaczyna rozkładać własny tłuszcz, aby zasilić normalne, codzienne funkcje organizmu. Uzyskanie tego metabolicznego stanu ketozy nawet przez krótki okres czasu przynosi wiele korzyści.
Czym dokładnie jest ciało ketonowe?
Ciało ketonowe jest produktem ubocznym powstającym podczas konwersji kwasów tłuszczowych na paliwo. Niektóre kwasy tłuszczowe są utleniane przez wątrobę w celu produkcji energii, natomiast inne mogą być częściowo utlenione, tworząc acetylooctan, który następnie przekształca się w kwas beta-hydroksymasłowy – łącznie nazywa się je ciałami ketonowymi. Ketony mogą być używane przez wszystkie tkanki zawierające mitochondria, w tym mięśnie i mózg.
Korzyści wynikające z diety ketogenicznej
Dieta ketogeniczna daje wiele korzyści do których można zaliczyć:
zdolność wykorzystania zapasów tłuszczu do pozyskania energii – główną i podstawową zaletą ketozy jest to, że zwiększa ona zdolność organizmu do korzystania z tłuszczów, w celu wykorzystania ich jako paliwo. Organizm normalnie pozyskuje energię z cukrów, co jest mniej wymagającym metabolicznie. W przypadku diet wysokowęglowodanowych organizm oczekuje, aż źródło energii dotrze do ciała. Ale w stanie ketozy organizm musi się zmobilizować, aby wykorzystać tłuszcz znajdujący się w tkance tłuszczowej, jako źródło energii potrzebne do prawidłowego funkcjonowania. A przecież właśnie o to chodzi, aby tych zbędnych zapasów się pozbyć!
Ketoza oszczędza dostarczane z pokarmem białka – w momencie, gdy organizm „przestawi się” na spalanie tłuszczu, nie musi już utleniać białka w celu otrzymania glukozy w procesie glukoneogenezy, ponieważ preferuje właśnie ciała ketonowe, a nie glukozę, jako źródło energii
Zmniejszenie poziomu insuliny we krwi – kolejna korzyść ma związek z niskim poziomem insuliny w organizmie, co powoduje większą lipolizę i uwalnianie wolnych gliceroli w porównaniu do normalnej diety. Insulina ma działanie blokujące lipolizę, która może hamować wykorzystanie kwasów tłuszczowych jako energii. Ponadto, gdy spadek poziomu insuliny sprawia, że w organizmie uwalniane są różne, korzystne hormony, takie jak hormon wzrostu i inne silne czynniki wzrostu.
Zmniejszenie odczucia głodu podczas diety – Dieta wysokowęglowodanowa zwiększa poziom głodu, ponieważ dostarcza się bardzo małą ilość wysokokalorycznego pokarmu. W stanie ketozy natomiast ciała ketonowe wraz z wysokim spożyciem białka wydają się tłumić apetyt.
Spalany jest tłuszcz, a nie mięśnie – w przeciwieństwie do innych diet, w tej organizm nie musi korzystać z białka w celu wytwarzania energii, zatem nie traci się tak dużo masy mięśniowej, jak w przypadku diet polegających na redukcji dostarczanej liczby kalorii.
Zagrożenia wynikające ze stosowania diety ketogenicznej
Stosując dietę wysokotłuszczową warto mieć na uwadze, że przynosi nie tylko korzyści, ale może stanowić zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Z tego powodu powinna być stosowana wyłącznie pod czujną obserwacją lekarza lub dietetyka. Oto niektóre z niebezpieczeństw:
zmęczenie, senność i odwodnienie – w ciągu pierwszych tygodni stosowania diety organizm całkowicie zmienia swój metabolizm, przestawiając się na pozyskiwanie energii z tłuszczów. Na samym początku człowiek odczuwa euforię, która wynika z nagromadzenia się ciał ketonowych we krwi. Stan ten przechodzi po 2-3 miesiącach, a zamiast niego pojawia się zmęczenie, bóle głowy, utrata apetytu, a nawet odwodnienie. Jednak organizm może się przyzwyczaić do tego stanu, jednak ważne jest, aby uzupełniać niedobory płynów, wynikające ze zwiększonej diurezy ,szczególnie podczas ćwiczeń.
Możliwy wzrost poziomu cholesterolu – jest to kwestia dyskusyjna, ponieważ pomimo zwiększonego przyjmowania tłuszczów w diecie, opiera się ona przede wszystkim na spożywaniu zdrowszych tłuszczów nienasyconych. Mimo tego, warto kontrolować poziom cholesterolu poprzez badania, ponieważ u niektórych osób może on zmaleć, natomiast u innych – wzrosnąć.
Niedobory mikroelementów – w diecie ektogenicznej węglowodany są ograniczone do mniej niż 50 gramów dziennie, dlatego też może pojawić się niedobór mikroelementów. Tiamina, kwas foliowy, wapń, żelazo, potas i magnez zazwyczaj występują w niewystarczającej ilości w dietach o niskiej zawartości węglowodanów. Aby uniknąć niepożądanych skutków ubocznych, warto sięgać po odpowiednie suplementy witaminowe, które zaspokoją potrzeby organizmu.
Ryzyko wystąpienia kwasicy ketonowej – duża ilość ciał ketonowych we krwi powoduje zmianę jej pH. Odczyn staje się bardziej kwasowy, co jest bardzo niebezpieczne dla zdrowia. Zdrowy organizm potrafi utrzymywać stałe pH krwi, natomiast może to być zagrożenie dla osób chorych na cukrzycę.
Podsumowanie
Dieta ketogeniczna jest godną zastanowienia alternatywą dla diet opierających się na redukcji dostarczanej liczby kalorii. Posiada szereg zalet, jednak powinna być stosowana pod obserwacją lekarza lub dietetyka, aby nie dopuścić do wystąpienia niepożądanych i groźnych dla organizmu skutków takich jak odwodnienie, czy kwasica ketonowa.