Oksytocyna jest jednym z najważniejszych hormonów odpowiedzialnych przy porodzie. Często jest określana hormonem miłości, ponieważ pomaga w budowaniu dobrych relacji, odpowiada za przywiązanie do drugiego człowieka. Oksytocyna jest hormonem produkowanym naturalnie przez ludzki organizm, ale coraz większą popularność zdobywa korzystanie z jej syntetycznej formy. Jest kojarzona głównie z kobietami, jednak ma również zastosowanie w organizmach mężczyzn. Gdzie i kiedy wytwarzana jest oksytocyna?
Spis treści Gdzie i kiedy wytwarzana jest oksytocyna?
Funkcje oksytocyny
Poród i laktacja
Oksytocyna a emocje i psychika
Działanie przeciwbólowe i przeciwstresowe
Oksytocyna w gastroenterologii
Funkcje oksytocyny – podsumowanie:
Skutki niedoboru oksytocyny
Poród
Laktacja
Emocje
Skutki nadmiaru oksytocyny
Poziom oksytocyny – norma i badanie
Oksytocyna syntetyczna
Naturalna oksytocyna jest produkowana bezpośrednio przez podwzgórze, które jest odpowiedzialne za bezwarunkowe reakcje naszego organizmu. Hormon trafia do krwiobiegu dopiero po wysłaniu impulsu przez przysadkę mózgową, która wychwytuje sygnały wysyłane przez wewnętrzne lub zewnętrzne narządy, głównie rozrodcze. Oksytocyna jest magazynowana przez przysadkę, a wyrzut następuje dopiero po podrażnieniu receptorów, np. brodawek sutkowych lub szyjki macicy. Oksytocyna wydzielana przez ludzki organizm odpowiada za stymulowanie czynności skurczowej. Hormon jest wydzielany pulsacyjnie. gdzie częstotliwość i ilość skurczy jest zależna od danej fazy i przebiegu porodu. Dzięki temu, że oksytocyna jest wydzielana w sposób pulsacyjny, skurcze porodowe nie są ciągłe, a pojawiają się co pewien czasu, co daje rodzącej kobiecie chwilowy czas na regenerację i zebranie sił. Największa ilość wyrzutu hormonu występuje w momencie ostatniej fazy parcie, aby poród został zakończony w możliwie szybki i bezpieczny sposób. Po zakończeniu porodu oksytocyna odpowiada za obkurczenie mięśni macicy. Oksytocyna pełni kluczową rolę również w etapie karmienia piersią poprzez wpływ na komórki mięśniowe, które znajdują się w przewodach wyprowadzających pokarm. Wbrew powszechnej opinii, oksytocyna odgrywa ważną rolę nie tylko w kwestiach porodu i karmienia piersią. Podczas stosunku seksualnego u obu płci dochodzi do wyrzutu hormonu do krwi, co wypływa na osiągnięcie orgazmu u kobiet i na erekcję u mężczyzn. Hormon powoduje skurcze macicy przy orgazmie oraz ułatwia transport nasienia do jajowodów. W przypadku mężczyzn działanie oksytocyny może być tłumione przez testosteron, który oddziałuje na oksytocynę. Sprawia to, że zarówno ciało, jak i mózg odczuwają uczucie zadowolenia i rozluźnienia. Oksytocyna może być wydzielana również podczas zwykłego kontaktu fizycznego z bliską osobą, nie tylko w formie intymnej. Każdy przyjemny dotyk wpływa na wyrzut hormonu do krwiobiegu.
Funkcje oksytocyny
Oksytocyna jest hormonem, który pełni szereg ważnych funkcji w ludzkim organizmie. Poza wpływem na przebieg porodu i laktacji u kobiet, oraz regulacji stosunków płciowych, obecność hormonu ma wpływ na sferę emocjonalną i społeczną człowieka. Oksytocyna wpływa również na obniżenie ciśnienia krwi oraz wpływa pozytywnie na trawienie poprzez poprawę perystaltyki jelit.
Poród i laktacja
Hormon oksytocyny oddziałuje na receptory znajdujące się w błonie mięśniowej mięśnia macicy. Ilość receptorów zwiększa się podczas trwania ciąży aż do momentu porodu, kiedy ich ilość osiąga maksimum. Oksytocyna podczas rozwiązania porodu powoduje zwiększone napięcie macicy, a pulsacyjne wyrzuty hormonu wpływają na rytmiczność i intensywność występujących skurczy. Oksytocyna działa na komórki gruczołów mlecznych powodując wyrzut mleka podczas karmienia niemowlęcia.
Oksytocyna a emocje i psychika
Oksytocyna pełni rolę ważnego neuromodulatora – substancji, która reguluje funkcjonowanie układu nerwowego. Ma wpływ na relację rodzica z dzieckiem, pomiędzy partnerami i ogólne odbieranie ludzi w najbliższym społeczeństwie. Oksytocyna, tak samo jak dopamina, odpowiada za stany emocjonalne i psychiczne. Niedobór hormonu często współwystępuje z chorobami psychicznymi, takimi jak schizofrenia, zaburzenia osobowości, depresja itp., co potwierdza tezę o tym, jak ważna jest oksytocyna w stymulowaniu stanu psychicznego człowieka. Zdarza się, że oksytocyna może oddziaływać w sposób negatywny na mężczyzn i zamiast wyzwalać pozytywne emocje, powoduje nadmierną zazdrość i tendencje do rywalizacji.
Działanie przeciwbólowe i przeciwstresowe
Oksytocyna jest ściśle powiązana z kortyzolem, czyli hormonem stresu. Niedobór oksytocyny wpływa na zwiększenie się stężenia kortyzolu, którego zbyt wysoki poziom ma negatywny efekt na radzenie sobie z lękiem czy stresem. Badania pokazują, że przywrócenie prawidłowej normy oksytocyny powoduje spadek poziomu kortyzolu i ciśnienia krwi, stabilizując stan emocjonalny pacjenta. Istnieje zależność, w której u osoby cierpiące na intensywne, przewlekłe bóle posiadają wysokie stężenie hormonu oksytocyny, co może być taktowane jako fizjologiczna reakcja obronna organizmu. Działanie przeciwbólowe oksytocyny ma duże znaczenie podczas przebiegu porodu.
Oksytocyna w gastroenterologii
Oksytocyna wpływa na większe wydzielanie prostaglandyn w ludzkich jelitach, czyli związkach, które działają w sposób ochronny w stosunku do ścian całego przewodu pokarmowego. W przyszłości syntetyczna oksytocyna może znaleźć zastosowanie w zapobieganiu uszkodzeniom jelit u osób będących w trakcie radioterapii oraz być podawana pacjentom chorym na zespół jelita drażliwego.
Funkcje oksytocyny – podsumowanie:
reguluje postęp ciąży,
wpływ na szybki przebieg porodu,
odpowiada za prawidłową laktację i ilość pokarmu,
wpływ na odczuwane emocje i uczucie przywiązania,
redukcja lęku i stresu,
produkcja prostaglandyn w jelitach,
obniżenie ciśnienia krwi,
działanie przeciwbólowe.
Skutki niedoboru oksytocyny
Poród
Zbyt niski poziom oksytocyny u kobiety może powodować problemy z poprawnym przebiegiem porodu. Wyrzut hormonu odpowiada za pulsacyjne skurcze macicy, które są pierwszą oznaką zbliżającego się porodu. Niskie stężenie oksytocyny może spowolnić lub nawet uniemożliwić dalszą akcję porodową. W takich sytuacjach wykonuje się często test oksytocynowy. Próba polega na podaniu ciężarnej kobiecie za pomocą zastrzyku lub kroplówki niskich dawek hormonu, aby sztucznie wywołać skurcze macicy, jednocześnie obserwując reakcje dziecka. Celem samego testu nie jest wywołanie porodu, ale często do tego prowadzi. Wynik testu uznaje się za pozytywny, kiedy zostaną zaobserwowane nieprawidłowe lub niepokojące reakcje płodu, co jest jednoznacznym wskazaniem do jak najszybsze zakończenie porodu poprzez jego wywołanie lub cesarskie cięcie. Test uważany jest za negatywny w przypadku, gdy reakcje matki oraz dziecka na oksytocynę są prawidłowe, czego efektem jest przeprowadzenie porodu w sposób naturalny.
Laktacja
Oksytocyna, tak jak prolaktyna, ma ważne znaczenie w procesie laktacji. Hormon wpływa na obkurczenie mięśni oplatających przewody i pęcherzyki mleczne, co powoduje wypłynięcie pokarmu z brodawki. Dzięki odruchowi oksytocynowemu dochodzi do wypływu mleka pod wpływem prolaktyny. Wyrzut oksytocyny następuje również w momencie kontaktu fizycznego z niemowlęciem.
Emocje
Oksytocyna w znacznym stopniu oddziałuje na emocje i zachowania społeczne. Hormon neutralizuje działanie kortyzolu, przez co obniża się poziom odczuwanego stresu. Niedobór hormonu może prowadzić do utraty poczucia zaufania oraz zaburzać umiejętność odnajdowania się w społeczeństwie. U osób z niskim stężeniem oksytocyny odnotowuje się wzrost zachowań agresywnych i silniejsze odczuwanie lęku. Oksytocyna wpływa na odczuwanie empatii w stosunku do otoczenia, co sprzyja adaptacji pacjenta w otaczającym go środowisku. Według badań, u mężczyzn z prawidłowym poziomem hormonu występuje większa empatia emocjonalna niż u osób z jego niedoborem.
Skutki nadmiaru oksytocyny
Zbyt duża zawartość hormonu oksytocyny we krwi zdrowej osoby może powodować u pacjenta nieumiejętne odczytywanie stanów emocjonalnych u osób trzecich, ponieważ interpretują emocje jako o wiele bardziej intensywne niż są w rzeczywistości. Wyostrzona umiejętność odczytywania ludzkich emocji, zwłaszcza o charakterze pejoratywnym, może powodować niepokój i niepewność w kontaktach międzyludzkich, co może wpłynąć na pogorszenie stanu psychicznego u osoby ze zbyt wysokim stężeniem oksytocyny. Nadmiar hormonu może mieć jednak pozytywne działanie w przypadku osób z zaburzeniami psychicznymi, m.in ze schizofrenią, autyzmem czy stanami lękowymi, gdyż może znacznie poprawić funkcjonowanie pacjentów z tego typu problemami w społeczeństwie. Prowadzone są badania, aby w przyszłości wykorzystywać oksytocynę jako pomoc w leczeniu zaburzeń psychicznych.
Poziom oksytocyny – norma i badanie
Poziom stężenia oksytocyny we krwi u kobiet jest kwestią bardzo indywidualną i wpływa na nie wiele czynników. Powszechnie uznawaną normą jest wartość poniżej 3,2 mU/l. Badanie stężenia hormonu wykonuje się najczęściej już podczas trwania akcji porodowej, aby ocenić gotowość skurczową macicy, lub jako element diagnostyki przy problemach z laktacją. Test pomaga ocenić płodowo-łożyskową wydolności oddechowej, szczególnie przy ciążach wysokiego ryzyka. Zbyt mała ilość oksytocyny może spowodować opóźnienie porodu lub go spowolnić poprzez niewystarczająco mocne skurcze lub nawet ich brak. W takim przypadku wynik badania stężenia hormonu w pobranej surowicy może być wskazówką dla lekarza prowadzącego, aby podać pacjentce oksytocynę syntetyczną w postaci zastrzyku. W przypadku porodu bez komplikacji nie ma potrzeby wykonywania na pacjentce testu oksytocynowego.
Oksytocyna syntetyczna
Oksytocyna syntetyczna charakteryzuje się takimi samymi właściwościami medycznymi jak naturalna. Stosuje się ją w celu zapoczątkowanie lub wzmocnienia skurczów macicy podczas porodu. Hormon syntetyczny stosuje się również w przypadku indukcji porodu, czyli sztucznego wywołania porodu w sytuacji potencjalnego zagrożenia dla matki lub dziecka. Częstymi wskazaniami do zakończenia trwania ciąży przy pomocy oksytocyny syntetycznej są konflikt serologiczny, cukrzyca kobiety rodzącej lub rzucawki. Dawka podawanej oksytocyny jest dobierana indywidualnie. Hormon w postaci leku często wykorzystywany jest w rekonwalescencji po poronieniu lub po wystąpieniu krwawienia poporodowego, czy atonii macicy. Sztuczny substytut oksytocyny często podawany jest rutynowo podczas trzeciej fazy porodu, aby zapobiec ryzyku wystąpienia krwotoku poporodowego i przyspieszyć urodzenie łożyska. Duże dawki oksytocyny mogą spowodować wystąpienie tężcowego skurczu macicy. Hormon syntetyczny jest najczęściej aplikowany w formie kroplówki przez co dostaje się do krwiobiegu kobiety rodzącej w sposób nieprzerwany, a nie pulsacyjnie jak w przypadku oksytocyny naturalnie występującej w ludzkim organizmie. Skurcze po podaniu leku trwają dłużej i są silniejsze, co może być powodować większy dyskomfort i ból u pacjentki. Przy zbyt silnych, następujących stale po sobie skurczach istnieje ryzyko niedotlenienia u dziecka. Przy indukcji porodu przy pomocy oksytocyny syntetycznej może pojawić się problem z rozwieraniem, które jest ważnym elementem prawidłowego przebiegu porodu. W takim przypadku może dojść do konieczności przebicia pęcherza płodowego lub wykonania cesarskiego cięcia. Oksytocyna syntetyczna, w porównaniu do endogennej, nie wpływa na sferę uczuciową i emocjonalną pacjenta. Naturalny hormon, poza działaniem stricte fizycznym, wpływa na samopoczucie kobiety, działa uspokajająco i antystresowo, kiedy sztuczny substytut nie ma takiego wpływu. Syntetyczna oksytocyna zakłóca naturalne wydzielanie przez organizm endorfin, które działają przeciwbólowo i niwelują stres, przez co poród może przebiegać dla kobiety bardziej boleśnie. W takiej sytuacji często stosuje się znieczulenie zewnątrzoponowe. Aby uniknąć konieczności przyjmowania oksytocyny syntetycznej podczas porodu warto przed terminem rozwiązania naturalnie wpłynąć na pobudzenie wyrzutu oksytocyny. Do sposobów, które w bezpieczny sposób mogą wpłynąć na wyższe stężenie hormonu należy współżycie z partnerem w okresie okołoporodowym i masturbacja. Oksytocyna syntetyczna powinna być podawana tylko w przypadku wyraźnie występujących do tego wskazań. Przy porodzie naturalnym i braku jakichkolwiek komplikacji nie ma potrzeby, aby wspomagać organizm sztucznym hormonem.