Beta – karoten należy do grupy karotenoidów. Jego łacińska nazwa brzmi Daucus Carota. Nieprzypadkowo w nazwie znajduje się trzon pochodzący od słowa tłumaczonego na język polski jako “marchew”. To własnie warzywo ma największą zawartość beta – karotenu. Beta – karoten nazywany jest też prowitaminą witaminy A ponieważ w przewodzie pokarmowym człowieka około 50 % tego składnika przekształca się w witaminę A (retinol). Znacznie mniejsza ilość beta – karotenu ulega przekształceniu w witaminę A w wątrobie. Gromadzony jest przede wszystkim w tkance tłuszczowej oraz skórze. Nadmiar beta – karotenu usuwany jest z organizmu poprzez wydalanie. Ten organiczny związek chemiczny jest przede wszystkim przeciwutleniaczem. Oznacza to, że beta – karoten ma działanie neutralizujące szkodliwe rodniki w ciele człowieka (m.in. w przypadku nowotworów płuc, prostaty, piersi czy szyjki macicy). Wolne rodniki są odpowiedzialne za powstawanie poważnych schorzeń, które są wynikiem utleniania, uszkadzających DNA, białka oraz lipidy. Beta – karoten również potwierdzony dobroczynny wpływ na poprawę działania wzroku oraz stanu skóry, jak również układu odpornościowego, krwionośnego oraz oddechowego. JAKIE JEST DZIAŁANIE BETA – KAROTENU W ORGANIZMIE CZŁOWIEKA? Beta – karoten jest niezbędny dla osób, które przez długi czas przebywają w warunkach wystawienia na silne działanie promieni słonecznych (m.in. sportowcy, osoby pracujące na świeżym powietrzu – budowlańcy, zbierający owoce itp., jak również ci, którzy bardzo lubią się opalać). Wskazane jest przyjmowanie beta – karotenu 2 – 3 razy w tygodniu około 2 – 3 tygodnie wcześniej w celu przygotowania skóry na tą ingerencję i zapobieżeniu poparzeniom Jest to wzmocnienie (naturalne lub w postaci suplementacji chemicznej) “filtru przeciwsłonecznego”, ale nie może go zastąpić. Również zaburzenia w widzeniu, gdy zapada wzrok (tzw. kurza ślepota) predestynują do przyjmowania zwiększonej dawki prowitaminy A. Powoduje to także zmniejszenie ryzyka wystąpienia zwyrodnienia plamki żółtej, uszkodzeniom soczewki, zaćmy oraz zespołu suchego oka (kseroftalmia). Jedynymi przeciwwskazaniami przy stosowaniu beta – karotenu są nadwrażliwość na lek oraz ciężka niewydolność nerek i wątroby. Należy także uważać na zbyt długi czas przyjmowania tego składnika – może bowiem spowodować problemy gastryczne (bóle brzucha, biegunka) oraz tzw. żółtaczkę marchwiową nieszkodliwą (karotendermia). Objawia się ona żółknięciem skóry, która powraca do pierwotnego koloru już w kilka dni po odstawieniu prowitaminy. JAK BETA – KAROTEN WPŁYWA NA SPORTOWCÓW? Beta – karoten jest składnikiem działającym na skórę człowieka. Poprawia jej wygląda, sprawia, że jest bardziej elastyczna, spowalnia procesy starzenia się, redukuje zmarszczki. W przypadku uprawiania sportów, w których ciało narażone jest na działanie czynników czynników zewnętrznych (np. słońca), bardzo ważne jest utrzymanie właściwej suplementacji. Pomaga to utrzymać młody i zdrowy wygląd skóry jak najdłużej. Beta – karoten wpływa także na proces widzenia. “Sokoli wzrok” jest pożądany w sportach, gdzie liczy się celność (np. strzelectwo, łucznictwo). Beta – karoten wpływa również na obniżenie złego cholesterolu we krwi. Dzięki temu jego złogi nie odkładają się w tętnicach. Jest to niezwykle ważne dla osób, które uprawiają sport. Wzmożony wysiłek fizyczny powoduje zwiększony przepływ krwi, a co za tym idzie wzrost ciśnienia tętniczego, czasem bardzo gwałtowny. Niewłaściwa dieta lub ćwiczenia bez właściwej kontroli mogą powodować przyspieszanie procesów miażdżycowych prowadzących do poważnych zaburzeń układu krwionośnego, jak zawał serca lub udar mózgu. Prowitamina A ma działanie wzmacniające działanie układu odpornościowego. Chroni główny gruczoł układu, czyli grasicę. Jest to niezwykle istotne w przypadku uprawiania sportów. Narażenie przez dłuższy czas na czynniki zewnętrzne powoduje zmęczenie, osłabienie, stres. Beta – karoten niweluje negatywne działanie tych czynników. Również funkcjonowanie układu oddechowego (co ważne w przypadku uprawiania sportów wyczynowych czy siłowych jak boks, kulturystyka, sporty walki) i jego wydolność. Prawidłowa praca płuc jest zwiększana dzięki właściwemu poziomowi beta – karotenu w organizmie człowieka. W dużym stopniu ten składnik chroni organizm przed występowaniem takich chorób jak: duszności, astmą, rozedmą płuc czy inne zaburzenia dróg oddechowych. CO SIĘ DZIEJE, GDY SĄ NIEDOBORY BETA – KAROTENU? Podobnie jak w przypadku innych witamin i składników budujących działanie organizmu, niedobór beta – karotenu powoduje w ciele znamienne skutki. Objawy niedoboru beta – karotenu to przede wszystkim: suchość gardła;
słabe, łamliwe włosy;
tzw. kurza ślepota (zaburzenia widzenia po zapadnięciu wzroku);
kruchość paznokci;
wysuszona, łuszcząca się skóra;
szybkość tworzenia się zmarszczek.
nadwrażliwość na promienie słoneczne, a nawet uczulenia.
Przyjmowanie beta – karotenu jest wskazane przede wszystkim w chorobach skóry polegających na jej zmianach z powodu zaburzenia absorbcji światła (m.in. fotodermatozy, bielactwo, pokrzywki świetlne, osutki świetlne). Także we wspomnianych chorobach wzroku oraz zaburzeniach odporności, ważne jest zwiększenie poziomu beta – karotenu w diecie. WYSTĘPOWANIE BETA – KAROTENU Źródłami beta – karotenu jest nie tylko szeroko propagowana jako zawierająca dużą ilość tej prowitaminy marchewka, ale też wiele innych pokarmów. Większość pomarańczowych, czerwonych i żółtych warzyw jest bogate w ten składnik. Im ciemniejsza barwa owocu lub warzywa, tym większa zawartość beta – karotenu. Należą do nich m.in. dynia, morele, brzoskwinie, papryka, pomidory, pomarańcze. Także zielone warzywa (w których zielony barwnik zdominował barwę karotenu) jak brokuły, szpinak, fasolka szparagowa, sałata. Również orzechy, nasiona dyni i słonecznika, niektóre mięsa oraz tłuszcze zawierają dawkę odpowiednią dla wspomagania funkcjonowania organizmu człowieka. Poniższa tabela prezentuje zawartość beta – karotenu w wybranych produktach spożywczych. Najbardziej wskazane jest spożywanie tych, które mają wysoki poziom składnika. Niemniej łączenie tych, które mają niższą zawartość i komponowanie zbilansowanej diety jest także bardzo cenne.
produkt spożywczy
zawartość beta – karotenu (mg/100 g)
marchew
9 938,00
morele (suszone)
7 842,00
jarmuż
5 350,00
natka pietruszki
4 510,00
szpinak
4 243,00
botwina
4 020,00
szczaw
3 848,00
szczypior
3 400,00
dynia
2 974,00
koper
2 100,00
cykoria
1 586,00
morele (świeże)
1 523,00
sałata
1 153,00
melon
1 100,00
wątróbka wołowa
950,00
śliwki (suszone)
925,00
brokuły
920,00
brzoskwinia
595,00
pasztetowa
394,00
ser rokpol (pełnotłusty)
391,00
masło
380,00
masło śmietankowe (tłuszcz do smarowania nabiałowy)
336,00
śliwki (świeże)
295,00
ser cheddar (pełnotłusty)
286,00
tłuszcz roślinno-zwierzęcy (mieszany) 60 %
278,00
ser tylżycki (pełnotłusty)
262,00
wiśnie
240,00
arbuz
230,00
pestki dyni
228,00
ser ementaler (pełnotłusty)
223,00
ser salami (pełnotłusty)
215,00
ser gouda (tłusty)
207,00
ser edamski (tłusty)
201,00
ser tylżycki (tłusty)
195,00
śmietana kremowa 30 %
187,00
serek “fromage” naturalny
174,00
ser myśliwski (pełnotłusty)
161,00
wątróbka cielęca
160,00
agrest
160,00
mleko uht 3,2 %
149,00
orzechy pistacjowe
140,00
ser brie (pełnotłusty)
122,00
pomarańcza
114,00
ser parmezan
107,00
nektarynka
103,00
ser camembert (pełnotłusty)
99,00
mandarynki
97,00
ser “feta”
60,00
orzechy włoskie
30,00
orzechy laskowe
30,00
nasiona słonecznika
30,00
jajko kurze (żółtko)
29,00
mleko w proszku pełne
26,00
wątróbka drobiowa
21,00
jogurta naturalny 2 %
13,00
kakao 16 %
12,00
wątróbka wieprzowa
11,00
nerki wieprzowe
8,00
Najlepiej suplementować beta – karoten w postaci naturalnej, czyli występujące w wymienionych produktach. Oczywiście postać nieprzetworzona zawiera maksymalną ilość składnika i najlepiej byłoby przyjmować go własnie w tej formie. Natomiast w przypadku przyjmowania składnika jako tabletki czy kapsułki, należy wybierać jak największe stężenie. Na rynku dostępnych jest bardzo wiele propozycji suplementów diety. Warto przed dokonaniem samodzielnego wyboru skonsultować z lekarzem, jaka dawka jest właściwa dla danej osoby. Bowiem wiadomo zarówno niedobór, jak i nadmiar przyjmowanego składnika może mieć działania niepożądane dla ludzkiego organizmu.