Charaktertyka testosteronu Testosteron to naturalny hormon płciowy, który u mężczyzn wytwarzany jest głównie, bo w 95%, przez komórki Leydiga, czyli komórki miąższowe jąder. Reszta produkowana jest w nadnerczach. To organiczny związek chemiczny, należący do grupy androgenów, co oznacza, że odpowiada za męskie cechy organizmu. Zsyntetyzowany został w 1935 roku. Dokonali tego Leopold Ruzicka i Adolf Friedrich Johann Butenandt. Obaj za swoje dokonania otrzymali nagrodę Nobla. Testosteron jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W przypadku mężczyzn, to hormon kluczowy. U kobiet testosteron odpowiada za poziom libido oraz za prawidłowe funkcjonowanie jajników. Większa jego część we krwi związana jest z białkiem transportowym SHBG. Tylko niewielka jego ilość występuje w postaci wolnej. W organizmie mężczyzny jest go przeciętnie 7 – 8 razy więcej, niż w organizmie kobiety. Poziom testoteronu spada wraz z wiekiem – około 1,6 % rocznie. Zaczyna się to już po 45 roku życia, choć czasem zdarza się wcześniej. Szacuje się, że do 60 roku życia, mężczyzna traci około 70% stężenia tego hormonu. Zależy to jednak od osobistych cech każdego człowieka, a także przebytych chorób, czy stylu życia oraz diety. Dużą rolę odgrywa palenie tytoniu, które przyczynia się do obniżenia poziomu testosteronu. Funkcje, jakie testosteron pełni w organizmie: odpowiada za kształtowanie się cech płci oraz samej płci,
bierze udział w powstawaniu oraz dojrzewaniu plemników,
wpływa na poziom libido u mężczyzn,
odpowiada za syntezę białek i hamowanie ich rozpadu,
pobudza gruczoł krokowy do rozwoju,
pełni ważną rolę w utrzymaniu funkcji seksualnych u mężczyzn,
odpowiada za rozwój męskich narządów płciowych oraz podtrzymywanie ich funkcji w życiu dorosłym,
odpowiedzialny jest za inicjację seksualną,
wpływa na ton głosu u mężczyzn,
odpowiada za przyrost masy mięśniowej,
pobudza rozwój męskiego typu owłosienia,
odpowiada również za poziom agresji,
współdziała z hormonem wzrostu i odpowiada za przyrost kości długich,
chroni przed chorobami, np. osteoporozą,
w okresie życia płodowego wywołuje różnicowanie płciowe,
wpływa na koncentrację i pewność siebie u mężczyzn,
korzystnie wpływa na mózg i układ krążenia,
zwiększa poziom cholesterolu we krwi,
odpowiada za męską budowę ciała, czyli szerokie ramiona, wąskie biodra.
Należy zaznaczyć, że testosteron wykazuje działania anaboliczne, czyli zwiększa tworzenie się białek oraz zmniejsza ich katabolizm, wywołuje dodatni bilans azotowy, zatrzymuje w organizmie potas, fosfor i sód oraz zwiększa gęstość mineralną kości. Oprócz tego stymuluje produkcję erytropoetyny, przyczynia się do zarastania chrząstek nasadowych kości i liczbę erytrocytów, a także stężenie hemoglobiny. Natomiast u kobiet:
zmniejsza nadmierne krwawienie,
działa antagonistycznie w stosunku do estrogenów,
zmniejsza obrzęk piersi przed miesiączką,
hamuje laktację,
zmniejsza ryzyko przerzutów raka piersi,
hamuje wydzielanie gonatropin z przysadki,
może powodować ukazanie się cech męskich,
powoduje tłustą cere oraz przetłuszczajace się włosy,
zwiększa poziom libido.
Gdzie i kiedy produkowany jest testosteron? Testosteron wytwarzany jest w ludzkim organizmie już w życiu płodowym. Jego synteza zaczyna się od 7 – 8 tygodnia życia płodowego. W tym okresie odpowiedzialny jest za proces kształtowania się płci i ich cech. W przypadku płodu z kariotypem XY – jego brak lub niedobór – powoduje szereg wad rozwojowych, np. obojnactwo rzekome męskie lub spodziectwo, czy też zespół nadwrażliwości na androgeny. Również w życiu płodowym pod jego wpływem, z pierwotnych struktur płciowych, wytwarzają się najądrza, nasieniowody oraz kanaliki, w których produkowane są plemniki. U mężczyzn produkują go jądra – pod wplywem hormonu luteinizującego – i odpowiada za rozwój męskich narządów płciowych, w tym prącia, jąder, moszny. U kobiet produkowany jest w znacznie mniejszych ilościach. W 50 – 60 % pochodzi z obwodowego metabolizmu androstendionu, reszta produkowana jest w jajnikach oraz w trakcie ciąży przez łożysko. Nadmiar testosteronu w organizmie U kobiet nadmiar tego hormonu objawia się problemami skórnymi w postaci trądziku, nadmiernego owłosienia oraz obniżonym tonem głosu. Za problemy z cerą, często odpowiadają androgeny. Wypryski tego typu pojawiają się także na szyi oraz plecach. Trądzik wywołany przez męskie hormony jest oporny na leczenie miejscowe. Konieczne jest rozpoczęcie terapii lekami hormonalnymi. Bardzo często stosuje się doustną antykoncepcje, ktora stabilizuje poziom hormonów. Powoduje zmniejszenie wydzielania testosteronu na rzecz estrogenu, czyli typowo kobiecego hormonu. Włosy mogą pojawiać się w miejscach typowych dla mężczyzn, czyli na twarzy, klatce piersiowej lub plecach. Kobiety z podwyższonym poziomem testosteronu mogą mieć nieregularne miesiączki, a także problemy z zajściem w ciążę. Zwiększa się masa mięśniowa u kobiety. Może pojawić się otyłość typu brzusznego. Z nadmiarem testostetonu wiąże się także ogólne zwiększenie masy ciała. Wysoki poziom tego hormonu może być objawem poważnej choroby, np. zespołu policystycznych jajników, cukrzycy, zespołu Conna, guza na jajniku, hipertekoza jajników, chorób tarczycy, wrodzonego przerostu nadnerczy lub ich nieprawidłowego funkcjonowania, a także depresji. U mężczyzn rzadko diagnozuje się nadmiar testosteronu. Ciężko również ustalić jego prawidłowe stężenie w organizmie, ponieważ ulega on ciągłym zmianom i zależy od etapu rozwoju. Zmienia się nawet w ciągu jednego dnia. Takie przypadki zdarzają się zazwyczaj u kulturystów oraz sportowców, którzy przyjmują sterydy anaboliczne w celu zwiększenia masy mięśniowej. Objawem nadmiaru testosteronu jest ogólne osłabienie organizmu, spadek jego odporności, agresywne zachowanie, czy występowanie priapizmu – długo trwającego, bolesnego wzwodu. To również mała liczba plemników oraz impotencja. Nadmiar testosteronu może prowadzić do uszkodzenia mięśnia sercowego, chorób wątroby, nadciśnienia tętniczego czy rozrostu prostaty. Objawem jego nadmiaru są także częste bóle głowy, bezsenność, wysoki poziom cholesterolu oraz wahania nastroju. Niedobór testosteronu w organizmie Niedobór omawianego hormonu u kobiet występuje zazwyczaj w okresie menopauzalnym. Jednak nie wykazuje charakterystycznych objawów. W późniejszym okresie może dojść do pogorszenia pamięci, osłabienia kości, utraty masy mięśniowej czy zwiększonego ryzyka demencji. Drobne nadwyżki testosteronu można zauważyć w trakcie ciąży oraz podczas owulacji. U mężczyzn niski poziom testosteronu może się wiązać z przekwitaniem, czyli andropauzą, co jest zupełnie naturalnym zjawiskiem. Niski poziom hormonu może również wynikać z niedoczynności tarczycy, spożywania nadmiernej ilości alkoholu, długotrwałego stosowania leków steroidowych, guzów przysadki lub podwzgórza, zespołu Cushinga, a nawet niedożywienia organizmu. Może to także być związane ze schorzeniami dotyczącymi jąder, np. infekcji, nowotworów oraz wrodzonych wad genetycznych lub niedorozwoju jąder. Niski poziom testosteronu powoduje zmianę sylwetki na bardziej kobiecą. Mężczyznom zaczyna pojawiać się biust, a biodra się zaokrąglają. Mają problemy ze wzwodem oraz z utrzymaniem erekcji. Niedobór tego hormonu może powodować osteoporozę oraz osteopenię. Mężczyźni bywają apatyczni i bardziej nerwowi. Odczuwają zmęczenie i mają problemy z koncentracją. Do objawów niedoboru testosteronu należy również obniżony popęd seksualny oraz obniżenie satysfakcji z życia. U obu płci może wystąpić spadek gęstości masy kostnej oraz zaburzenia funkcji poznawczych i spadek nastroju. Normy testosteronu dla mężczyzn i kobiet Różnice w normie testosteronu zależą od płci, wieku, genów oraz działania przysadki mózgowej. W przypadku jego niskiego poziomu, przysadka mózgowa rozpoczyna stymulację jego wydzielania przez jądra. Normy zależą również od indywidualnych cech, dlatego też mają szeroki zakres. U kobiet zależy on od cyklu miesiaczkowego. Na jego poziom wpływać mogą też silne emocje. Należy też przyjąć, że jego poziom zmienia się w ciągu całego dnia. Najwyższy jest od rana do południa. Jest to okres najlepszej formy fizycznej, a także intelektualnej. W godzinach popołudniowych poziom zaczyna spadać i do wieczora bardzo się obniża. Dopiero około godziny 21 znów zaczyna rosnąć, co widać po przypływie energii i popędzie seksualnym. Badania wykonuje się celem określenia przyczyn nieprawidłowej androgenizacji ustroju. Określa się poziom testosteronu całkowitego i wolnego. Badanie tego drugiego zazwyczaj wykonuje się w sytuacji, gdy testosteron całkowity wykazuje pewne nieprawidłowości. Przyjęte normy dla mężczyzn:
testosteron wolny – 174-902 pmol/l
testosteron całkowity – 12-40 nmol/l Przyjęte normy dla kobiet:
testosteron wolny – 10,4-45,1 pmol/l
testosteron całkowity – 1-2,5 nmol/l Tego typu badania wykonuje się zwykle w przypadku zaburzeń erekcji, libido oraz występujących guzach w jądrach, jak również w przypadku niepłodności u obu płci. Także przy nowotworach jajników u kobiet, objawów wirylizacji i hirsutyzmu. Wskazaniem do badania poziomu testosteronu są też zaburzenia osi podwzgórze – przysadka – gonady. Leczenie niedoboru testosteronu Obecnie niski poziom testosteronu u mężczyzn można skutecznie leczyć, niezależnie od jego wieku. Do wyboru jest suplementacja hormonem, bądź jego naturalna stymulacja do produkcji. W leczeniu wykorzystywane są estry testosteronu. Stosuje się je doustnie, bądź w formie iniekcji do tkanki mięśniowej, np. propionian, cypionian lub heptanian. Testosteron można także stosować w formie żelu. Podaje się go podskórnie. Odpowiednią metodę dobiera lekarz urolog lub urolog androlog po zapoznaniu się z diagnostyką labolatoryjną i wnikliwym wywiadzie lekarskim. W przypadku niedoczynności przysadki mózgowej, testosteron usuwa objawy hipogonatyzmu. Tego typu preparatów jednak nie podaje się chłopcom do 15 roku życia. Dawki hormonu dobiera się indywidualnie, w zależności od problemu oraz reakcji pacjenta. W leczeniu należy podawać go pozajelitowo, ponieważ podany doustnie ulega od razu całkowitemu zmetabolizowaniu w wątrobie. Przemiana testosteronu w organizmie Hormon ten w tkankach oraz narządach docelowych przekształca się w silniejszą formę – dyhydrotestosteron. Po połączeniu się z receptorami dla hormonów steroidowych, testosteron zaczyna wywierać swoje działanie na organizm. Kiedy testosteron wywiera największy wpływ na organizm? Zdecydowanie w okresie dojrzewania płciowego. W tym czasie u chłopców powiększa się prącie oraz moszna, a także ulega ona pofałdowaniu. Zmienia się typ owłosienia. Pojawia się zarost na twarzy, owłosienie łonowe oraz na innych partiach ciała, np. plecach, klatce piersiowej, a także łysienie w okolicach skroniowych. W tym okresie następuje również przyspieszenie przyrostu długości ciała. Wskazania do stosowania testosteronu u mężczyzn:
opóźnione dojrzewanie u chłopców,
impotencja wiążąca się z brakiem testosteronu,
pierwotny oraz wtórny hipogonatyzmu męski,
eunuchoidyzm,
zespoły pokastracyjne,
zaburzenia spermatogenezy,
zaburzenia przekwitania u mężczyzn.
W przypadku kobiet, może być podawany w wyjątkowych sytuacjach, np. w przypadku zaburzeń związanych z hiperestrogenizmem. Stosowanie testosteronu, jako środka dopingującego Tego typu przyjmowanie testosteronu niesie za sobą wiele działań niepożądanych. Skutkiem ubocznym jego stosowania oraz anabolików, jest zatrzymanie naturalnej produkcji hormonu w jądrach, czyli sprzężenie zwrotne. W trakcie trwania suplementacji nie jest to zauważalne, jednak po jej zakończeniu, poziom hormonu gwałtownie spada. Im estry są krótsze, tym testosteron jest szybciej usuwany z organizmu. Zostaje zaburzona naturalna produkcja tego hormonu. Stosowanie pochodnych testosteronu powoduje demaskulinizację, choroby układu sercowo – naczyniowego, zahamowanie wzrostu oraz zmiany skórne. Ponadto mogą pojawić się zaburzenia błędnikowe, zerwania ścięgien, a nawet choroby nowotworowe. Niekontrolowana suplementacja testosteronem może mieć także fatalny wpływ na zdrowie psychiczne.