Sterydowo.com

Progesteron to jeden z najważniejszych żeńskich hormonów płciowych. Nazwa progesteronu wiąże się z najistotniejszą funkcją tego hormonu – działaniem prociążowym (łac. “pro gestationem” – dla utrzymania ciąży). Ma więc ogromny wpływ na prawidłowy przebieg ciąży, ale również na cykl miesiączkowy. Jego wahania są naturalne, jednak zarówno jego niedobór jak i nadmiar mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Dawniej progesteron nazywano “luteiną”, pod tą nazwą do dziś jest dostępny w formie leku. Hormon ten wytwarzany jest głównie przez komórki ciałka żółtego, będące gruczołem dokrewnym jajników, jednak podczas późniejszej ciąży funkcję wytwarzania progesteronu całkowicie przejmuje łożysko. Zarówno jego niedobór jak i nadmiar niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Za co odpowiada progesteron? Szereg funkcji jakie pełni progesteron w organizmie można podzielić na kilka kategorii: cykl miesięczny, ciąża, gruczoły piersiowe, działanie metaboliczne i ośrodkowy układ nerwowy. Cykl miesiączkowy
W trakcie cyklu miesiączkowego progesteron odpowiada za prawidłowy jego przebieg. W pierwszych 5 dniach cyklu, w trakcie krwawienia miesiączkowego hormony płciowe utrzymują się na niskim poziomie, co wpływa na dobry nastrój kobiety, przyspieszoną przemianę materii oraz zmniejszenie opuchlizny pojawiającej się zazwyczaj na koniec cyklu. Aż do około 14 dnia cyklu jajniki produkują niewielkie ilości progesteronu. Początek uwalniania progesteronu zachodzi na początku owulacji i jest jednym z sygnałów zapoczątkowujących uwolnienie komórki jajowej. Po owulacji pęcherzyk komórki jajowej zmienia się w ciałko żółte, które odpowiada za intensywną produkcję progesteronu w tej części cyklu. W tym czasie najważniejszą funkcją omawianego hormonu jest przygotowanie macicy do zagnieżdżenia zarodka. Wpływa on również na pogrubienie i rozrost błony śluzowej, zwiększając jej ukrwienie i gromadząc zapasowe substancje odżywcze.Ponadto progesteron wpływa na zagęszczenie śluzu szyjkowego, co zmniejsza przepuszczalność plemników. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, około 10 dni po owulacji ciałko żółte zaczyna zanikać, co wiąże się ze spadkiem produkcji progesteronu. Rozrośnięta przez niego błona śluzowa macicy zaczyna się łuszczyć, powodując krwawienie miesiączkowe. Od tej pory cały cykl się powtarza. Ciąża
Progesteron jest niezwykle ważnym hormonem w trakcie ciąży już od samego jej początku – ułatwia zapłodnienie jajeczka, umożliwia zagnieżdżenie się zarodka w macicy i dba o prawidłowy przebieg całej ciąży. Gdy dochodzi do zapłodnienia, progesteron przygotowuje śluzówkę macicy na przyjęcie zapłodnionego jaja płodowego. Przez mniej więcej 8 pierwszych tygodni ciąży hormon ten produkowany jest przez ciałko żółte, które po zapłodnieniu przekształcone zostaje w ciałko ciążowe. Po tym czasie rolę produkcji progesteronu w pełni przejmuje łożysko. Na tym etapie ciąży umożliwia on stopniowy rozrost macicy jednocześnie ograniczając jego kurczliwość (blokując czynność skurczową macicy), co pozwala donosić ciążę. Dodatkowo pobudza błonę śluzową jajowodów i macicy do wydzielania substancji odżywczych. Podczas całej ciąży ilość progesteronu wzrasta prawie stokrotnie w porównaniu do jego ilości w organizmie przed zapłodnieniem. Niedługo przed porodem jego poziom spada, co jest sygnałem rozpoczęcia akcji porodowej, wywołanym skurczami macicy. W czasie ciąży progesteron pełni również inne ważne funkcje, między innymi dba o przeregulowanie układu odpornościowego matki tak, by płód nie został rozpoznany jako ciało obce. Wpływa również na szereg innych istotnych zmian fizjologicznych w organizmie matki, dzięki czemu każdy narząd jest w stanie zaadaptować się do nowej sytuacji. Pobudza ośrodek oddechowy, dzięki czemu zwiększone zapotrzebowanie na tlen zostaje zaspokojone. Pozwala na rozluźnienie mięśni gładkich w całym organizmie, co jest korzystne dla dróg rodnych. Niestety, ma to wpływ także na spowolnienie perystaltyki w przewodzie pokarmowym i tendencję do zaparć w trakcie całego okresu ciąży. Dodatkowo powoduje zatrzymanie wody, co skutkuje obrzękami. Rozszerza żyły powodując wolniejszy przepływ krwi, sprzyjając powstawaniu żylaków. Przyjmuje się, że to progesteron odpowiada za typowe dla pierwszych tygodni ciąży nudności i wymioty. Dodatkowo powoduje stałe podwyższenie temperatury ciała, oddziałując na ośrodek termoregulacji w podwzgórzu. Gruczoły piersiowe
Progesteron stymuluje rozwój gruczołów sutkowych wpływając na pęcherzyki gruczołowe oraz nabłonek przewodów wprowadzających. W tym celu ściśle współpracuje z estrogenami, które zwiększają liczbę receptorów dla progesteronu. W czasie ciąży natomiast we współpracy z estrogenami i prolaktyną przygotowuje gruczoły piersiowe do laktacji. W trakcie cyklu miesiączkowego wpływa na okresowe zmiany struktury piersi. Aktualnie toczy się wiele badań naukowych analizujących wpływ i rolę progesteronu oraz jego receptorów na rozwój i leczenie raka piersi. Niektóre pochodne tego hormonu przyjmowane w trakcie hormonalnej terapii zastępczej mogą zwiększać ryzyko wystąpienia raka piersi, chociaż bezpośredni wpływ progesteronu na rozwój tego nowotworu nie dostał udowodniony. Badania w tej dziedzinie są dość trudne, ze względu na wpływ wielu hormonów na tkankę gruczołów piersiowych trudno jest ustalić jednoznaczną rolę każdego z nich. Działanie metaboliczne
Progesteron dzięki swojej zdolności oddziaływania z różnymi receptorami pełni dodatkowe funkcje, takie jak: wzrost ilości oddawanego moczu (co powoduje utratę wody i jonów sodu), nasilenie syntezy glukagonu, co osłabia działanie insuliny oraz okołoowulacyjny wzrost temperatury ciała. Ponadto umożliwia regulację przebudowy kości zawierających receptory progesteronowe. Hamuje również powstawanie aktywnej postaci testosteronu. Wpływ na ośrodkowy układ nerwowy
Pełniący w organizmie wiele istotnych funkcji progesteron wpływa również na ośrodkowy układ nerwowy. Chociaż badania naukowe w tej dziedzinie nadal trwają, to wiadomo już, że hormon ten pełni rolę neuroprzekaźnika, transportując informacje między komórkami nerwowymi w mózgu, a szczególnie w obszarach odpowiedzialnych za regulację zachowań seksualnych oraz popęd płciowy. Natomiast jego neuroprotekcyjna rola polega na ochronie komórek nerwowych, dzięki czemu nie ulegają uszkodzeniom, a ich zdolności regeneracyjne są wzmocnione. Ponadto uważa się, że spadek stężenia progesteronu po porodzie może być przyczyną depresji poporodowej. Nadal trwają badania naukowe w zakresie ustalenia wpływu progesteronu na zdolności uczenia się i zapamiętywanie informacji, odczuwanie emocji oraz uzależnienia. Kiedy i gdzie produkowany jest progesteron? Głównym miejscem produkcji progesteronu są jajniki, a dokładniej ciałko żółte. W trakcie ciąży, w jej późniejszej fazie rolę produkcji progesteronu przejmuje macica. Hormon ten może być również produkowany przez nadnercza oraz centralny system nerwowy. Po uwolnieniu progesteronu do krwi przez wspomniane komórki, wiąże się on z transkortyną lub albuminą i w takiej postaci dociera do tkanek na które oddziałuje. Tkanki te zawierają specjalne cząsteczki, zwane receptorami progesteronowymi. Receptory te umożliwiają odbieranie sygnałów omawianego hormonu, dzięki czemu może on wpływać i powodować specyficzne zmiany w funkcjonowaniu danych komórek. Okazuje się jednak, że progesteron może oddziaływać również na komórki posiadające inne receptory, przeznaczone dla hormonów takich jak kortyzol lub aldosteron. Progesteron, chociaż jest żeńskim hormonem płciowym, pełni ważną rolę w organizmie mężczyzn. Hamuje proces przekształcania się testosteronu w dihydrotestosteron, którego nadmierne stężenie może prowadzić nawet do tak poważnej choroby jak rak prostaty. U mężczyzny progesteron jest produkowany przez jądra i nadnercza w niewielkich ilościach, w porównaniu do ilości progesteronu w organizmie kobiety. Nadmiar progesteronu Chociaż ilość progesteronu może się znacząco różnić w organizmie kobiety (od poniżej 1 ng/ml w trakcie miesiączki aż do około 200 ng/ml w III trymestrze ciąży) istnieje szereg zaburzeń, które odpowiadają za jego nadprodukcję. Przykładem może być wrodzony przerost nadnerczy występujący u obu płci. Schorzenie to polega na nie występowaniu substancji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania nadnerczy – między innymi enzymu warunkującemu przemiany chemiczne. W związku z niemożnością otrzymania końcowych produktów reakcji metabolicznych, rosną stężenia produktów pośrednich – w tym również progesteronu. Innym powodem nadmiaru progesteronu bywają hormonalnie czynne guzy, na przykład guzy jajników. Ponadto wątroba nie rozkładająca progesteronu właściwie (na przykład w wyniku niewydolności) również przyczynia się do jego nadmiaru. Wysokie stężenia progesteronu objawiają się spadkiem libido, występowaniem obrzęków, rozwojem żylaków oraz ogólnym osłabieniem organizmu. Powoduje on również zatrzymanie wody w organizmie, co objawia się opuchlizną na dłoniach, stopach i twarzy. Naczynia krwionośne są poszerzone, ich ścianki są bardziej przepustowe co pozwala na przesiąkanie przez nie większej niż zazwyczaj ilości płynu i gromadzenie się go, powodując opuchliznę. Wyższa niż zazwyczaj ilość progesteronu w czasie ciąży może wskazywać na ciążę mnogą, obecność torbieli na jajnikach, nieprawidłową pracę nadnerczy lub zaśniad groniasty – niezłośliwy i uleczalny nowotwór, który jednak może powodować utrudnienie rozwoju płodu. Objawami wysokiego poziomu progesteronu w ciąży mogą być silne obrzęki nóg, żylaki, zaparcia, wzdęcia oraz wyraźne przebarwienia na twarzy. Nadmiar progesteronu u mężczyzn prowadzi do zaburzeń erekcji, niskiego libido i obniżonej ilości plemników w nasieniu. Dodatkowo może powodować depresję, ospałość, zmęczenie, utratę włosów i zanik mięśni a nawet prowadzić do niepłodności.   Niedobór progesteronu Niski poziom tego istotnego hormonu w czasie ciąży może skutkować nieprawidłowym jej przebiegiem, a nawet poronieniem. Jeśli poziom progesteronu był niski w trakcie zapłodnienia, błona macicy nie była dobrze przygotowana na przyjęcie zarodka. Zbyt cienka i słabo ukrwiona, nie gwarantuje prawidłowego rozwoju zarodka, co może objawiać się plamieniami, bólami w podbrzuszu oraz skurczami macicy. W takim wypadku lekarze często zalecają ciężarnym przyjmowanie specjalnej postaci progesteronu w tabletkach oraz oszczędzający tryb życia, aby możliwe było donoszenie ciąży. Ponadto w czasie ciąży niski pozom progesteronu może świadczyć o zaburzeniu funkcji łożyska, produkującego ten hormon; zatruciu ciążowym; stanie przedrzucawkowym lub ciąży pozamacicznej. Bardzo wiele kobiet z powodu niedoboru progesteronu w ogóle nie może zajść w ciążę. Dodatkowo powoduje on wyraźne odchylenia cyklu miesiączkowego połączone z nieregularnymi menstruacjami, które mogą być niezwykle obfite. Często towarzyszy temu również nieprawidłowy wzrost masy ciała, skłonności do tycia mimo zdrowej diety i aktywności fizycznej, wahania nastrojów, podatność na stres i rozdrażnienie bez wyraźnej przyczyny a także przesuszona cera, wypadanie włosów, problemy z zasypianiem oraz bezskuteczne starania o zajście w ciążę. Przyczynami niedoboru progesteronu może być Zespół Policystycznych Jajników, zbyt wysoki poziom estrogenów, cukrzyca, nieprawidłowa dieta (na przykład spożywanie żywności zawierającej fitoestrogeny lub zanieczyszczonej pestycydami), stosowanie kosmetyków zawierających xenoestrogeny, nadwaga i siedzący tryb życia. Przyjmowanie leków steroidowych oraz środków hormonalnych również może mieć duży wpływ na niewłaściwy poziom progesteronu. Jaki jest prawidłowy poziom progesteronu? W przypadku zauważenia któregokolwiek z wyżej wymienionych zaburzeń, warto wykonać badania hormonalne a następnie skonsultować je ze swoim lekarzem. Ze względu na naturalne wahania poziomu progesteronu u kobiet wymienia się kilka norm, w zależności od fazy cyklu miesiączkowego lub trymestru ciąży. Normy dla zdrowych kobiet nie będących w ciąży to:

0,28 – 0,72 ng/ml – w fazie folikularnej, czyli w trakcie miesiączki i tuż po niej



0,64–1,63 ng/ml – w czasie okresu okołoowulacyjnego



4,71–18,0 ng/ml – w fazie lutealnej, czyli ostatniej fazie cyklu, rozpoczynającej się po owulacji



0,07 – 1,25 ng/ml – po przekwitaniu

  U zdrowych kobiet ciężarnych prawidłowy poziom progesteronu to:

11-44,3 ng/ml – w I trymestrze



25,4-83,3 ng/ml – w II trymestrze



58,7-214 ng/ml – w III trymestrze

Poziom progesteronu u zdrowych mężczyzn waha się na poziomie 0,2–1,38 ng/ml.