Kalcytonina jest hormonem zbudowanym z 32 aminokwasów, wytwarzanym przez komórki przypęcherzykowe tarczycy (komórki C). Została odkryta przez dwóch badaczy (Copp, Cheney) w 1962 roku, którzy początkowo sądzili, że jest ona wydzielana przez gruczoły przytarczyczne. W organizmie pełni rolę regulującą gospodarkę wapniowo-fosforanową, w tym wpływa znacząco na metabolizm kości oraz obniżenie stężenia wapnia i wzrost ilości fosforanów w surowicy. Na wytwarzanie kalcytoniny nie ma wpływu przysadka mózgowa, ale poziom stężenia wapnia we krwi. Gdy poziom wapnia spada, wytwarzanie kalcytoniny zostaje wstrzymane. Badanie kalcytoniny wykonuje się gdy zachodzi podejrzenie o nowotworze rdzeniastym tarczycy oraz w trakcie jego monitorowania, jak również u osób z podejrzeniem nadczynności przytarczyc. Funkcje kalcytoniny Kalcytonina współpracuje razem z parathormonem oraz kalcytriolem (również będącymi hormonami tarczycowymi) przy kontrolowaniu gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie. Hormon ten przede wszystkim obniża stężenie wapnia we krwi, może również wpływać na obniżenie poziomu fosforanów. Kalcytonina działa antagonistycznie (przeciwstawnie) do parathormonu, hormonu wydzielanego przez przytarczyce. Kalcytonina wpływa na osteoklasty, komórki obecne w obrębie kośćca. Uwalniają one wapń do krwi w wyniku rozkładania tkanki kostnej. Kalcytonina hamuję działanie wspomnianych komórek, dzięki czemu wapń nie jest wypłukiwany z kości. Wpływ na nerki jest kolejną ważną funkcją kalcytoniny. Wpływając na komórki cewek nerkowych, hormon ten blokuje wchłanianie w nich wapnia i fosforanów. Związki te zostają następnie wydalone wraz z moczem, zmniejszając w ten sposób ich stężenie we krwi. W przeciwnym wypadku wapń i fosforany zostały by ponownie wchłonięte do krwi w wyniku procesu wchłaniania zwrotnego w nerkach. Kalcytonina pełni również istotną rolę w organizmach młodych, karmiących matek. W związku z produkcją mleka i karmieniem piersią istnieje zagrożenie pobierania wapnia z kości w organizmie matki. Kalcytonina chroni kościec, blokując uwalnianie wapnia. Hiperkalcemia to zwiększone stężenie wapnia we krwi po posiłku. Kalcytonina zapobiega hiperkalcemii, dzięki jej funkcji kontrolowania ilości wapnia we krwi. W przewodzie pokarmowym kalcytonina wpływa na zmniejszenie wydzielania soku żołądkowego i trzustkowego. Ponadto kalcytonina może redukować ból ze względu na zdolności uwalniania endorfin w układzie nerwowym. Kiedy i gdzie powstaje kalcytonina Kalcytonina powstaje z przekształcenia innego związku, będącego jej prohormonem – prokalcytoniny. Za jej produkcję i wydzielanie w głównej mierze odpowiadają komórki przypęcherzykowe, tak zwane komórki C tarczycy. W obrębie układu nerwowego, w płucach oraz w organach układu pokarmowego również znajdują się komórki mające zdolność produkcji kalcytoniny. Głównym powodem wydzielania kalcytoniny do krwi jest zwiększone stężenie w niej jonów wapnia Ca2+. Gdy ich stężenie spada, produkcja kalcytoniny zostaje wstrzymana. Wydzielanie kalcytoniny jest również pobudzane przez glukagon oraz hormony przewodu pokarmowego, takie jak gastryna. Najwyższe stężenie kalcytoniny można zauważyć w godzinach popołudniowych. Nadmiar kalcytoniny we krwi Za wysoki poziom kalcytoniny we krwi najczęściej świadczy o obecności nowotworu rdzeniastego tarczycy. Jest to rzadko spotykany nowotwór, chociaż największe zagrożenie występuje w przypadku pojawienia się raka rdzeniastego w rodzinie. Objawia się on powiększeniem tarczycy, chrypką, trudnościami w połykaniu czy bolesnością szyjnych węzłów chłonnych, jak również nadmierną potliwością i chronicznym zmęczeniem. Choć rzadko spotykany, ponieważ stanowiący zaledwie 5% wszystkich raków tarczycy, to niestety jest to jeden z najbardziej agresywnych nowotworów tego organu. Rak rdzeniasty rozwija się powoli w obu płatach tarczycy, wykryty wcześnie daje szanse na całkowite wyleczenie. Gdy nie zostanie wykryty odpowiednio wcześnie, może dawać przerzuty do węzłów chłonnych, kości, wątroby, szyi, śródpiersia lub płuc. Inną przyczyną nadmiaru kalcytoniny we krwi może być: rak drobnokomórkowy płuc, którego objawami są uporczywy kaszel, duszności, krwioplucie, utrata masy ciała oraz częste, nawracające zapalenie płuc;
rak jajnika, objawiający się problemami gastrycznymi takimi jak zaparcia, wzdęcia czy bóle w podbrzuszu, ale również osłabieniem, utratą apetytu, krwawieniem z pochwy, czy nawet bólem przy oddawaniu moczu;
rak sutka objawiający się zmianami kształtu sutka, zaciągnięciem skóry lub spłaszczeniem brodawki i powiększonymi węzłami chłonnymi pachowymi;
rak piersi, w wyniku którego możliwe jest wyczucie guza, zniekształcającego obrysy i kształt piersi;
niedokrwistość złośliwa charakteryzująca się zaburzeniami równowagi, uczuciem drętwienia i mrowienia kończyn, pogorszeniem wzroku czy nawet objawami psychiatrycznymi i problemami żołądkowymi;
niewydolność nerek powodująca silny ból nerek, nudności i wymioty, obecność krwi w moczu;
przedawkowanie witaminy D spowodowane nadmierną suplementacją,
zapalenie tarczycy objawiające się typowymi symptomami przeziębieniowymi, jak ogólne osłabienie, chrypka, ból szyi, dreszcze i gorączka oraz problemy z połykaniem;
nienowotworowy rozrost tarczycy (tak zwane wole), które uciska na otaczające je narządy co powoduje zmiany barwy głosu, chrypkę a nawet duszności, trudności w przełykaniu pokarmów (nawet treści płynnej).
ciąża (aby chronić kościec matki w trakcie rozwoju płodu i zapotrzebowania na wapń, zwiększony poziom kalcytoniny blokuje odwapnianie kości);
stosowanie leków takich jak glukagon, epinefryny lub antykoncepcja hormonalna;
rozrost komórek C tarczycy;
zespół Zollingera-Ellisona, czyli nadmierne wydzielanie gastryny (odpowiada ona za produkcję kwasu solnego w żołądku, a więc gdy dochodzi do nadwyżki tej substancji kalcytonina działająca przeciwnie do gastryny wydzielana jest w dużej ilości, by niwelować ilość kwasu w żołądku).
Niedobór kalcytoniny we krwi Zbyt niski poziom kalcytoniny we krwi nie odbija się znacząco na zdrowiu ludzi. Niedobór kalcytoniny często towarzyszy kobietom w okresie menopauzy oraz pacjentom po zabiegu usunięcia tarczycy. Może on jednak w dużej mierze odpowiadać za osteoporozę, będącą wynikiem wydzielania się z kości cennego wapnia, będącego ich budulcem. W takim wypadku można zauważyć zwiększoną ilość wapnia we krwi, nazywaną hiperkalcemią. Hiperkalcemia jest stosunkowo rzadkim zaburzeniem, najczęściej występującym u starszych osób, a w szczególności u kobiet. Towarzyszy również pacjentom, którzy są unieruchomieni w łóżku w wyniku innych chorób, takich jak przewlekłe stany czy leczenie urazów. Jednym z głównych powodów hiperkalcemii jest niedobór kalcytoniny oraz zbyt wysoka aktywność hormonu antagonistycznego do kalcytoniny – parathormonu. Objawami hiperkalcemii są problemy z koncentracją, ogólne osłabienie, zwiększone pragnienie, częstsze wydalanie moczu. Duże stężenie wapnia, czyli ciężka hiperkalcemia powoduje zaparcia, brak apetytu, bóle brzucha, osłabienie mięśni, nudności, wymioty, senność i uczucie zmęczenia, a nawet może doprowadzić do śpiączki. Powoduje również kamicę układu moczowego, tak zwaną kolkę nerkową oraz ostre zapalenie trzustki. Szczególnie niebezpiecznym objawem hiperkalcemii mogą być zaburzenia sercowo-naczyniowe, takie jak nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa oraz zaburzenia pracy serca. Bezpośrednią przyczyną tych dolegliwości jest odkładanie się wapnia w naczyniach krwionośnych powodując ich uwapnienie. Osteoporoza jest jedną z najczęściej występujących dolegliwości kości, występująca zarówno u mężczyzn i kobiet. Najczęściej dotyczy osób, które ukończyły 60. rok życia. Osteoporoza to inaczej rozrzedzenie tkanki kostnej, zmniejszenie i ścieńczenie ilości beleczek kostnych w kości gąbczastej. W wyniku osteoporozy kości są osłabione i podatne na złamania. Choroba ta przez wiele lat nie wykazuje objawów, jej powodem jest wypłukiwanie wapnia i innych substancji budulcowych z kości. Kalcytonina odpowiada za zatrzymywanie wapnia w kościach, a więc jej niedobór znacząco przyczynia się do występowania osteoporozy. Pierwsze objawy osteoporozy pojawiają się dopiero w momencie, gdy kości są już zbyt słabe aby dalej normalnie funkcjonować, pojawiają się wtedy złamania, trudności w poruszaniu się nawet podczas lekkiego wysiłku. Ruchy kręgosłupa są wtedy znacząco ograniczone, co jest spowodowane wieloma mikro złamaniami w kręgach. Normy kalcytoniny w organizmie człowieka Normalny poziom kalcytoniny nie jest łatwy do ustalenia i zależy od wieku pacjenta, płci, metody, jaką dokonano analizy. Z tego powodu normy odnośnie prawidłowego stężenia kalcytoniny ustalane są przez placówki, w zależności od tego jaki rodzaj badania wykonują. Najczęściej jednak materiałem do badania stężenia kalcytoniny jest surowica krwi. Wykonuje się je na czczo (po co najmniej 8 godzinach poszczenia). Dzień wcześniej, przed badaniem należy unikać alkoholu oraz tłustych i ciężkostrawnych posiłków. Krew do badania pobierana jest z żyły łokciowej. W tym wypadku prawidłowa wartość stężenia omawianego hormonu u kobiet to 7,6 pg/ml. U mężczyzn stężenie kalcytoniny może być wyższe niż u kobiet, około 14,3 pg/ml. Natomiast u kobiet po menopauzie normalne stężenie będzie niższe. U noworodków stężenie kalcytoniny jest znacznie wyższe i zmniejsza się w trakcie okresu dorastania. Za normę dla dzieci do 1 roku życia uznaje się 15 – 34 pg/ml, w wieku 2 do 10 lat około 6 – 12 pg/ml, u nastolatków poniżej 6 pg/ml. Jeśli badanie wykaże wartość przekraczającą 2000 pg/ml, z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić obecność nowotworu rdzeniastego tarczycy. Jeśli natomiast stężenie jest niższe (choć nadal znacząco przekracza normę), w granicach 500 – 2000 pg/ml może oznaczać zarówno obecność wspomnianego nowotworu, jak również być spowodowane niewydolnością nerek bądź ekotopowym (czyli miejscowym) wydzielaniem kalcytoniny. Gdy badania wykażą wartość 100 do 500 pg/ml, diagnostyka powinna być rozszerzona i powinny zostać zlecone dodatkowe badania. Można wykonać testy prowokacyjne z wapniem lub pentagastryną. Kalcytonina łososiowa jest hormonem pochodzącym od zwierząt, którego budowa jest bardzo podobna do budowy kalcytoniny wytwarzanej w organizmie człowieka. Ona również składa się z 32 aminokwasów, podobnie jak kalcytonina ludzka, jednak jedynie 16 z nich to aminokwasy identyczne. Preparaty zawierające kalcytoninę łososiową wykorzystywane są w leczeniu niektórych schorzeń, które związane są z niedoborem kalcytoniny we krwi. Preparaty te pomagają w zatrzymaniu wapnia w kościach, co niemożliwe jest w wypadku zbyt małego stężenia kalcytoniny. Preparat zawierający kalcytoninę łososiową stosowany jest przy leczeniu na przykład osteoporozy i choroby Pageta – przewlekłej choroby układu kostnego, polegającej na nieprawidłowym tworzeniu kości osteoblasty w wyniku zaburzonej działalności osteoklastów. Kalcytonina łososiowa we wspomnianych chorobach wspomaga mineralizację kości. Preparat podaję się również pacjentom długotrwale unieruchomionym w wyniku paraliżu, złamań lub przewlekłych chorób. Ponadto kalcytonina łososiowata znajduje zastosowanie w leczeniu bólów kości pojawiającymi się w wyniku nowotworów układu kostno-szkieletowego oraz konieczność leczenia hiperkalcemii. Pojawiają się badania, według których kalcytonina może wywierać korzystne skutki u osób cierpiących na niektóre zaburzenia psychiczne, na przykład chorobę afektywną dwubiegunową. Problemem ze stosowaniem kalcytoniny łososiowej jest fakt, iż pomimo jej podobieństwa do kalcytoniny wytwarzanej przez ludzki organizm nie jest ona identyczna, co skutkuje wytwarzaniem się przeciwciał u niektórych pacjentów stosujących ten środek w leczeniu chorób. Osłabia to działanie leku, a czasami nawet lek okazuje się całkowicie nieskuteczny. Chociaż możliwe jest, że stosowanie kalcytoniny może mieć pozytywny wpływ na wiele innych chorób, obecnie badania naukowców skupiają się raczej na wyeliminowaniu problemu wytwarzania przeciwciał przez organizmy pacjentów, którym podawana jest kalcytonina łososiowa